هر ساله با آغاز فصل تابستان سفرهاي تابستاني نيز به اوج خود مي‌رسد و گردشگران شهرهاي مختلف كشور علاقه دارند تا سري به شهرهاي تازه بزنند و از زيبايي‌هاي آن بهره‌مند شوند.
آنچه كه در ادامه مي‌خوانيد، گزارشي است از ويژگي‌ها، توانمندي‌ها و زيبايي‌هاي شهر تاريخي شاهرود.

*پيشينه تاريخي
قدمت تاريخي شاهرود بر اساس گمانه‌زني‌هاي باستان‌شناسان و حفاري‌هاي به عمل آمده به يك‌هزار سال قبل از ميلاد مسيح مي‌رسد.
بر اساس يك نظريه، نام قديم شاهرود چنچره يا شخره (شاخره) بوده كه به تدريج به شاهرود تبديل شده است.
بر اساس شواهد و مدارك تاريخي موجود، تشكيل هسته اوليه شاهرود به دليل دفاع از مهاجمان روي تپه‌هاي كم‌ارتفاع در دامنه كوه شمالي و غربي شاهرود ساخته شد و به تدريج همراه با برقراري امنيت در محل رشد و توسعه يافت.
به استناد برخي اشاره‌هاي تاريخي مندرج در متون و بعضي شواهد باستان‌شناختي و معماري موجود در داخل و خارج شهر كنوني راه عبور قافله‌ها و كاروان‌هايي كه بزرگراه غربي به شرقي (جاده ابريشم) را طي مي‌كردند، از آبادي شاهرود مي‌گذشت.
در عين حال وجود چاپارخانه و كاروانسرا در اين آبادي، آن را به يكي از مراكز مهم يكجانشيني در منطقه تبديل كرد.
ديگر اينكه استعداد خاك و وفور آب براي آبادي شاهرود موقعيت‌هاي ويژه‌اي را فراهم كرد كه همگي منجر به تشكيل شهر در قرن‌هاي هفتم و هشتم شد.
تاريخ‌نگاران مهم‌ترين عامل رشد و توسعه شاهرود در دوران قاجار را نزديكي اين منطقه به پايگاه سنتي ايل قاجار در حوزه گرگان و نزديكي به پايتخت (تهران) دانسته‌اند.
علاوه بر آن، بازرگاني و تجارت فزاينده با روسيه از راه خراسان و مشهد باعث پيشرفت بيش از پيش اين شهر شد.
اين شهر به خاطر موقعيت خاص نظامي خود در دوره فتحعلي‌شاه رونق اساسي يافت، چند كاروانسراي بزرگ در آن ساخته شد و چندين كمپاني روسي نيز در اين شهر تاسيس شد.
در اين فاصله تعدادي زياد از تجار شهرهاي جندق، انارك، يزد و اردكان به اين شهر آمده و در آن ساكن شدند.
بدين ترتيب شاهرود مركز صادرات ايران به روسيه شد و به سرعت قلعه‌اي بر قلعه ديگر افزوده گشت و بازاري جديد به فضاي كسب و تجارت قديمي شهر به نام بازار قلعه‌نو افزوده شد و همه اين مقولات شاهرود را به يكي از شهرهاي مهم منطقه تبديل كرد.

* موقعيت جغرافيايي
شهرستان شاهرود به عنوان يكي از بزرگ‌ترين شهرستان‌هاي ايران اسلامي در 390 كيلومتري شمال‌شرق تهران با 51 هزار كيلومتر مربع وسعت، يك هزار و 400 متر ارتفاع از سطح دريا، 293 پارچه آبادي و با اقليم‌هاي متفاوت جغرافيايي، بزرگ‌ترين پناهگاه‌هاي حيات‌وحش و مناطق حفاظت شده را در خود جاي داده و با احتساب مناطق شكار ممنوع موجود به قاره كوچك و سرزمين پنج اقليم مشهور شده است.
اين تنوع اقليمي به قدري آشكار است كه كوتاه‌ترين فاصله كوير تا جنگل در اين شهرستان قراردارد، به طوري كه با طي مسافت كوتاهي در حدود 45 كيلومتر از شاهرود به سمت شمال به جنگل‌هاي هيركاني ابر با زيباترين چشم‌اندازها (كهن‌ترين جنگل جهان) مي‌رسيم و با طي همين مسافت به سمت جنوب به كوير و زيبايي‌هاي منطقه چاه جام و در نهايت به طرود و نخلستان‌هاي آن مي‌رسيم كه مردم آن منطقه به شترداري اشتغال دارند.
اين گوناگوني اقليم، تنوع فرهنگي زيبايي را پديد آورده كه توصيف آن به آساني ميسر نيست، به طور خلاصه اگر بخواهيم عرض جغرافيايي شهرستان را از جنوب (مرز استان اصفهان) به سمت شمال (مرز استان گلستان) طي كنيم، ابتدا بزرگ‌ترين كوير نمكي جهان، تپه رمل‌هاي زيبا، نخلستان، شترداري، زندگي روستايي و عشايري، مناطق حفاظت شده وسيع با گونه‌هاي نادر جانوري مانند يوز و گورخر آسيايي، هوبره و زاغ بور و سپس مناطق نيمه بياباني و گونه‌هاي گياهي آن مانند طاق، گز، قيچ و اسكنبيل و كمي بالاتر مناطق كوهپايه‌اي و كوهستاني البرز شرقي، قله شاهوار با چهار هزار متر ارتفاع و روستاهاي ييلاقي اطراف آن و در نهايت اقليم معتدل شمالي و جنگل‌هاي ابر، قطري و اُلنگ همگي عنوان «قاره كوچك» را براي شاهرود به ارمغان آورده‌اند.
فارغ از مرزبندي‌هاي سياسي، از شاهرود تا درياي خزر از مسير جاده شاهكوه و عبور از ذخيرگاه جنگل‌هاي اورس كشور و پيست چالچاليان مسير كوتاه 90 دقيقه‌اي تا بندر گز در استان گلستان را در پيش داريم.
به راستي كه شاهرود با قرار گرفتن در بين مسير تهران- مشهد و نيز استان‌هاي مركزي و شمالي يكي از مراكز اكوتوريسم ايران در استان سمنان شناخته مي‌شود.

* آثار تاريخي و تمدني
اين شهرستان از اماكن تاريخي ارزشمندي نظير مجموعه تاريخي بسطام، مسجد جامع فرومد، 12 كاروانسراي مسير جاده ابريشم همچون كاروانسراي مياندشت (بزرگ‌ترين كاروانسراي كشور)، بافت پلكاني شهر مُجِن و عرفاي بزرگي چون سلطان‌العارفين بايزيد بسطامي، شيخ ابوالحسن خرقاني و شيخ حسن جوري و شاعران بزرگي چون ابن‌يمين فريومدي و فروغي بسطامي بهره مي‌برد.

* ويژگي‌هاي طبيعي
ميانگين سالانه بارندگي شهر شاهرود بر اساس دوره 48 ساله برابر 4/156 ميلي‌متر در سال است.
به طور متوسط دماي سالانه در منطقه 5/14 درجه سانتيگراد است.
جمعيت آن در سال 1385 بالغ بر 145 هزار نفر بوده است.
شاهرود پرجمعيت‌ترين شهر و نيز پرجمعيت‌ترين شهرستان استان سمنان بوده و شهر شاهرود بيش از يك پنجم كل جمعيت استان را داراست.
شاهرود تنها شهرستان ايران است كه با پنج استان هم مرز است. از شمال به استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي، از شرق به استان خراسان رضوي، از جنوب به استان‌هاي يزد و اصفهان و از غرب به شهرستان دامغان محدود مي‌شود.
شاهرود از نظر مختصات جغرافيايي در شمال‌شرق كشور بين 54 و 55 درجه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ و 36 و 37 درجه عرض شمالي از خط استوا واقع است.

* فضاي سبز
وسعت فضاي سبز موجود زير پوشش شهرداري 160 هكتار در داخل محدوده خدماتي و مساحت فضاي سبز غيرعمومي موجود به 130 هكتار در داخل محدوده خدماتي شهر بالغ مي‌شود.
بر اين اساس، به نظر مي‌رسد شهر شاهرود در حال حاضر بالاترين سرانه فضاي سبز حدود 25 مترمربع به ازاي هر نفر را در بين تمام شهرهاي ايران داراست. فضاي سبز موجود شهر شاهرود حدود90 درصد درخت ، پنج درصد درختچه، پنج درصد گل و چمن است.
وجود بوستان‌ها و پارك‌هاي جنگلي زيبا در كنار رشته كوهي كم ارتفاع با عبور جاده سلامتي در دامنه آن، پارك سنگي بلوار كه جزو پنج پارك زيباي ايران محسوب مي‌شود را به منطقه جنگلي آبشار متصل مي‌كند؛ زيبايي خيره‌كننده‌اي به شاهرود بخشيده است.
به قول يكي از پزشكان متخصص، در شاهرود نيازي براي رفتن به باشگاه نيست. وجود انواع ارتفاعات و جاده سلامتي امكان پرداختن به ورزش را براي سنين مختلف به ارمغان آورده است.
شاهرود براي هر سن و سالي با آب و هواي معتدل خود زمينه‌اي براي ورزش روزانه است.
اقليم اين شهر، آن را به ييلاقي خوش آب و هوا مبدل ساخته است. از نظر شكل طبيعت شبيه تهران است.
قسمت شمال آن مانند تهران كوهستاني و بر كوه بلند شاهوار آن مانند قله توچال همواره برف سفيد وجود دارد.
ييلاق‌هاي زيباي اطراف آن مانند ابر، ميقان، ابرسج، نگارمن، تاش و شاهكوه فضاي مناسبي را براي ديپلمات‌هاي خارجي و شهروندان به وجود مي‌آورد.
وجود فضاهاي مناسب براي ورزش اسكي، ياد ديزين و آبعلي را در ذهن‌ها تداعي مي‌كند.
شهر مجن، ماسوله كوير در فاصله 33 كيلومتري غرب شاهرود واقع است. در هر صورت در وصف ظرفيت‌هاي شاهرود بسيار نوشته‌اند كه خلاصه‌اي از آن در كتاب گردشگري «شاهرود قاره كوچك» به تصوير كشيده شده است.

* شاهرود مركز ثقل ايران
شهر شاهرود تقريبا در مركز ثقل ايران قرار دارد. در گذشته به همين دليل مركز ارتباطات و توزيع كالا بوده و از نظر امنيت ملي و فاصله از مرزها هم اين موقعيت مهم است.
وسعت شهرستان شاهرود ۳۲/۱ مساحت كل كشور است؛ بنابراين مشكلي از نظر توسعه وجود ندارد.
شما هم‌اكنون اگر تصميم بگيريد تا در شاهرود صاحب خانه شويد، چندين سايت وسيع با زيرساخت مناسب آماده خريد با قيمت مناسب و ساخت يك منزل ويلايي بوده و پروژه‌هاي مسكن مهر نيز با شتابي چشمگير در حال واگذاري است.
از نظر آب در كوتاه مدت هيچ مشكلي وجود ندارد و تا دو سال آينده با بهره‌برداري از آب سد مجن و كالپوش تا سال‌هاي سال جوابگوي يك شهر 700 هزار نفري است.
در كنار آن مي‌توان از منابع آبي استان‌هاي شمالي كه بدون استفاده به درياي خزر سرازير شده و موجب پيشروي دريا مي‌شوند، به عنوان ذخيره استفاده كرد.
از نظر برق نيز شاهرود در مسير ترانزيت برق از غرب به شرق و از شمال به جنوب قرار دارد و به بركت دولت‌هاي نهم و دهم و با پيگيري‌هاي نماينده مردم شاهرود، يك نيروگاه 500 مگاواتي سيكل تركيبي در حال ساخت است كه از بابت برق نيز هيچ مشكلي در استان وجود ندارد.
از لحاظ گاز نيز بايد گفت كه پس از قطع گاز شاهرود در زمستان 1386 كه از منطقه سرخس و تركمنستان ارسال مي‌شد، خط لوله‌اي از سمت غرب به قطر 48 اينچ كشيده و منابع گازي شاهرود چندسويه شد و ديگر مشكل گاز نداريم.
از نظر فناوري اطلاعات و ارتباطات، شاهرود در مسير فيبر نوري اروپا به چين قرارگرفته و از طريق دو فيبر نوري از تهران به شاهرود و از مشهد به شاهرود، موقعيت بسيار مناسبي را داراست.
شاهرود بهترين نقطه از نظر فني براي ايجاد پايگاه‌هاي ملي داده و هاب اطلاعات كشور است.
فرهنگ فناوري اطلاعات و ارتباطات در شاهرود وجود دارد و فرمانداري ويژه شاهرود هم‌اكنون يك فرمانداري الكترونيكي در كشور است.
يكي از پارك‌هاي علم و فناوري اطلاعات كشور در شاهرود است و اولين روستاي اينترنتي ايران، شاهكوه در ۶۰ كيلومتري اين شهر قرار دارد.
دانشگاه صنعتي شاهرود كه تلاش مي‌كند در كنار دانشگاه‌هاي صنعتي كشور جاي برجسته‌اي داشته باشد و در سال‌هاي اخير بسيار موفق بوده است و به زودي دانشگاه جامع نيز در كنار آن فعال مي‌شود و به همراه دانشگاه آزاد، علوم پزشكي، غير انتفاعي، پيام نور، جامع علمي كاربردي، علوم قرآني و ديگر مراكز آموزش عالي، شاهرود را به شهر دانشگاهي مبدل كرده است.
مطالعات شهرك سينمايي شاهرود نيز انجام شده و قرار است اين شهرك به زودي عملياتي شود و مركزي براي گردهمايي هنرمندان تئاتر و سينما كشور را فراهم كند و در كنار ديگر مراكز فرهنگي موجود به توسعه آن پرداخته شود.
از اين رو شاهرود استعداد خوبي براي برگزاري سمينارها و فستيوال‌هاي گوناگون را داراست.
از لحاظ امكانات بهداشتي و درماني بايد گفت كه شاهرود داراي بالاترين سرانه بهداشتي در بين شهرهاي كشور است.
وجود بيمارستان‌هاي مجهز و بزرگ امام حسين (ع) ، خاتم الانبيا (ص) ، فاطميه و آيت‌الله اشرفي شاهرودي علاوه بر جمعيت شهرستان پذيراي بيماران ديگر شهرهاي و استان‌هاي مجاور است كه از اين لحاظ جاي هيچ نگراني براي بازنشستگان و سالخوردگان نيست.
ارتباط شاهرود به نقاط مختلف كشور از طريق شبكه ريلي، فرودگاه و بزرگراه برقرار است.
فاصله زماني تا تهران و مشهد از طريق هواپيما، 45 دقيقه بوده و با راه‌اندازي قطارهاي برقي 90 دقيقه است.
ديگر اينكه با بهره‌برداري از آزادراه امام رضا (ع) بين تهران و مشهد يك مركزيت آسان و راحت بين اين دو كلان شهر به وجود مي‌آيد.
مقام معظم رهبري نيز در سفر به شاهرود، اين شهر را شهري باصفا، با مردمي باصفا توصيف كردند.
ديانت و ويژگي‌هاي بارز فرهنگي و اخلاقي مردمان اين شهرستان، امنيت و آرامش خاطر مطلوبي را براي شهروندان فراهم آورده كه رفاه حاصل از اين امنيت علاوه بر ساكنان براي دانشجويان و ديگر مهاجران ساكن در اين شهر نيز محسوس است.
فهرست توانمندي‌هاي ناشناخته در شاهرود بسيار زياد و معرفي آن فرصت ديگري را مي‌طلبد اما آنچه مي‌توان گفت، آن است كه شاهرود با هر رويكردي، ظرفيت هر آنچه را در يك پايتخت لازم است، در نهاد خود دارد.
از آنجايي كه سازمان‌ها و شركت‌ها بايد به محلي انتقال داده شوند كه مشكلات شهرهاي بزرگ و تمايل به گسترش در محدوده شهري را نداشته باشد مي‌تواند به دلايل مختلف با همت مضاعف و كار مضاعف، گزينه‌اي مناسب در اين زمينه محسوب شود.
===============
گزارش از عليرضا اسلام پناه