گشتي در موزه شاهرود

             
سفر به گذشته و دانستن اين‌كه در قرون گذشته انسان‌ها چگونه مي‌زيستند، باچه وسيله‌اي سفر مي‌كردند و امكانات مورد نياز خود را چگونه فراهم مي‌آوردند از ديرباز آرزوي دست‌نيافتني بشر بوده است. شايد براي شما هم پيش آمده باشد كه در بازديد از يك كاروانسراي قديمي لحظه‌اي چشمان خود را بسته باشيد و در خيال خود صداي سم اسبي را كه برمحوطه خاكي قدم برمي‌دارد، يا صداي دلو سياه رنگي را كه براي بالا كشيدن آب از بالا با سرعت به انتهاي چاه سقوط مي‌كند، حس كرده باشيد. يا در گوشه‌اي ازكاروانسرا چند مرد را با آن لباس‌هاي قديمي ببينيد كه با چرتكه‌اي دردست در حال معامله كردن اجناس خود هستند و در اطرافشان پسرهايي بازيگوش با سروصدا به دنبال هم مي‌دوند.‏

بناهاي تاريخي يا آثار به جاي مانده از قديم پيونده دهنده نسل امروز و ديروز هستند كه با ديدن آنها به گذشته سفر مي‌كنيد. موزه شاهرود يكي از اين اماكن است كه بي‌شك ما را به راحتي به تاريخ پيوند مي‌دهد. موزه شاهرود واقع در خيابان فردوسي اين شهر در سال‌هاي 1307ـ1306 به عنوان بلديه (شهرداري) به سبك معماري اواخر دوره قاجاريه و اوايل دوره پهلوي ساخته شده است. سقف‌هاي طبقه همكف موزه داراي طاق‌هاي هلالي و تركي با خشت و مصالح آجري است و نماي بيروني آجرنما و محوطه اطراف ساختمان سنگ و آجرفرش است. اين بنا سال 67 به‌عنوان نخستين موزه استان سمنان مورد بهره‌برداري قرار گرفت. اين ساختمان دو طبقه داراي دو بخش باستانشناسي و مردم‌شناسي است. ساختمان اين هرچند با ساختمان شهرداري سال‌هاي دور تفاوت بسياري دارد اما وقتي وارد موزه مي‌شويد مي‌توانيد به راحتي آن را به ياد آوريد. در بدو ورود در طبقه همكف و در مقابل در ورودي موزه دري چوبي كه درون ويتريني شيشه‌اي قرار گرفته با آن نقوش برجسته‌اش خودنمايي مي‌كند. بر روي اين در دو، لت منبت‌كاري شده نقوش برجسته مختلفي از جمله نام سازندگان آن، آيت‌الكرسي، اسامي چهارده معصوم(ع)، نقوش اسليمي، اشعار محتشم كاشاني، نوشته‌ها و روايت‌هاي قرآني به چشم مي‌خورد.

اين در زمان مظفرالدين شاه قاجار و به عنوان در آرامگاه امامزاده محمد سرامين قطري(ع) كه معروف به امامزاده قطري است ساخته شده است. اين در پيش از انتقال به موزه باتوجه به نقوش برجسته و به نوعي منحصر به فردش دوبار به سرقت رفته است.

نوشته‌هاي منبت‌كاري شده و نقوش برجسته بر روي اين در به راحتي هنر آن زمان را به رخ مي‌كشد. بخشي از آن مانند نقوش برجسته كه خارج از در منبت كاري شده و به وسيله ميخ و سنگ يشم به بدنه اصلي در نصب شده نقوش اسليمي يا گل بوته‌اي است كه چرخه زندگي و چهارفصل سال را به نحو هنرمندانه‌اي نشان مي‌دهد. گل‌هاي نيلوفري كه پيشينه تاريخي دارد و در تخت جمشيد هم به چشم مي‌خورد بيانگر همان چرخه زندگي و فعاليت است.

اما شايد جالبترين قسمت اين در، سير تكاملي جنين باشد. طراحي ومنبت كاري مراحل تشكيل ورشد اين جنين با توجه با علم آن زمان خود يكي از شگفتي‌هاي اين در است. كربلايي ميرزا گرمني، رمضان علي ميقاني و نصرالله بن مرحوم ملاعلي نام سازندگان وبانيان آن است كه در روي در ديده مي‌شود.‏

در بخش ديگر اين موزه، قديمي‌ترين اشيا مربوط به تپه سنگ چقماق بسطام و دوره تاريخي هزاره ششم پيش از ميلاد مسيح(ع) خودنمايي مي‌كند. اين تپه پيش از انقلاب توسط پروفسور ماسودا ژاپني و هيأت همراه وي مورد كاوش قرار گرفت و اشياي به دست آمده از آن شامل ابزار سنگي و استخواني از جمله سوزن، سنجاق سر، ‌قبضه داس وكارد يا تيغه‌اي سنگي است كه براي كارهاي روزمره از آنها استفاده مي‌شده است.‏

در ويترين شيشه‌اي ديگرظروفي به دست آمده از تپه حصار دامغان ديده مي‌شود. تپه حصاردامغان به عنوان تپه كليدي شهرتي جهاني داردكه در آن سه لايه تمدن حصار 1 تا 3 وجود دارد. از اين تپه اشياي بسياري به دست آمده است كه مي‌توان آنها را در موزه‌هاي ايران و جهان ديد، از آن جمله ظروف سفالي منقوش نخودي رنگ از هزاره چهارم پيش از ميلاد مسيح(ع) است كه در دور آنها نقوشي از حيوانات و گياهان به چشم مي‌خورد. با نگاهي به ظروف سفالي هزاره سوم پيش از ميلاد مسيح(ع) كه خاكستري رنگ است مي‌توان فهميد كه هر دوره چه تغييراتي در نگاه هنرمندان روي داده است.

در كناري ديگر ابزاري از جنس مفرغ، استخواني وسفالي مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد مسيح (3000 سال قبل) ديده مي‌شود كه بيشتر اشياي تزييني وآرايشي زنان آن دوره مانند دستبند، حلقه، گيره سر، سنجاق مو است و بي‌شك مقايسه آنها با لوازم فعلي بانوان لبخندي را بر لب هر بيننده خواهد نشاند.

ظروف تدفين در قسمتي ديگر از موزه روايت ويژه خود را دارد. اين ظروف مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد است كه در گورستان پارك موزه شاهرود كشف شد.‏

با حفاري در اين منطقه اشياي زيادي از گورهاي مكشوفه به دست آمده است كه به ظروف خاكستري يا تدفين معروفند. سفال‌هاي خاكستري در آيين تدفين با مرده دفن مي‌شد چرا كه آنان اعتقاد داشتند مردگان در دنياي ديگر زنده مي‌شوند و به اين وسايل نياز دارند. ‏

شنيدن نحوه دفن مردگان در اين گورستان بسيار جالب است. در آن دوره مردگان را به حالت جنيني دفن مي‌كردند يعني اين‌كه صورت به سمت شرق (محل طلوع خورشيد) كه پيام‌آور زندگي و حركت است، دست‌ها به سمت ظرف‌ها و پاها در قفسه سينه جمع شده و به پهلو مي‌خوابانيدند.

در همين بخش باستانشناسي مي‌توان آجرهاي نقش دار يا نقوش آجري را ديدكه از كنار هم چيدن آنها نقوش هندسي به دست مي‌آيد، سنگ قبر‌هاي مربوط به دوره صفويه و قاجار كه از مجن، تاش و شاهكوه به موزه منتقل شده است، انواع پيه سوزها از جنس فلز و مفرغ كه براي روشنايي از آن استفاده مي‌شده است از ديگر اشياي موجود در اين موزه است.‏

بخش سكه با سكه‌هايي از دوران‌هايي مانند صفويه، اشكاني و سلوكي، از ديگر قسمت‌هاي ديدني اين موزه است.

طبقه دوم بخش مردم‌شناسي است. اين بخش شامل ابزاركار دامداري، كشاورزي، پوشاك، پخت نان، دست بافته‌ها و اسناد و قباله‌ها، ابزار و وسايل تعزيه خواني و وسايل تدفين، كارگاه پارچه بافي و انواع چرخ‌هاي ريسندگي سنتي، ابزار تدخين، وسايل روشنايي سنتي، دم آهنگري، قرآن خطي در ابعاد مختلف و دست خط مبارك امام خميني(ره) كه به مناسبت شهادت آيت‌الله مطهري به آيت‌الله توحيدي ارسال شده و نيز تصاويري از فعاليت‌هاي گوناگون مردم‌شناسي است. از جمله تصاوير بسيار زيبا در اين غرفه پرده درويشي با 32 قصه به روايت تصوير و400 صورت انسان و حيوان با هنر نقاشي رنگ و روغن است كه در سال1340 هجري قمري در كاشمر خلق و در سال 69 مرمت شده است.

در غرفه پوشاك موزه شاهرود، انواع لباس‌هاي زنانه شامل كت زنان (كليجه) شليته، كلاه سوزن‌دوزي شده، چارقد ريال، جوراب‌هاي پشمي و پيراهن سوزن‌دوزي شده ديده مي‌شود.‏

در بخش مردم‌شناسي تلاش شده است تا بازديدكنندگان از نزديك با نحوه زندگي مردم در دوره‌هاي گذشته آشنا شوند.

بعد از بازديد از موزه شاهرود به سراغ رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شاهرود مي‌رويم.

حميدرضا حسني مي‌گويد: زيربناي موزه شاهرود 468 مترمربع است و در اين موزه تلاش شده است اشيا و آثار بخش‌هاي باستانشناسي و مردم‌شناسي از سطح استان تهيه و در معرض ديد بازديدكنندگان قرار بگيرند.

وي مي‌افزايد: آثار موزه به قبل از ميلاد مسيح(ع)، آثار دوره قبل از اسلام و آثار دوره اسلامي تقسيم مي‌شود.‏

حسني يادآور شد: به مناسبت هفته ميراث فرهنگي شيوه تدفين هزاره اول در موزه شاهرود به نمايش گذاشت شده است تا مردم از نزديك با آن آشنا شوند.‏

رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شاهرود مي‌گويد: براي رونق بيشتر موزه غرفه دائمي فروش صنايع دستي ايجاد شده است و در كنار آن آشنايي با تمدن‌هاي مختلف در قالب نمايشگاه در برنامه است.

وي با اشاره به گشايش موزه جديد عرفان شرق در مجموعه تاريخي بسطام در سال 89 از برپايي نمايشگاهي از عكس‌هاي قديمي مجموعه تاريخي بسطام در اين موزه خبر داد.او همچنين گفت: موزه شهر ميامي و روستاي مزج پارسال با همت مردم و مشاركت ميراث فرهنگي گشايش يافت و ايجاد موزه مردم‌شناسي شهر مجن وهمچنين چند موزه در برخي از روستاهاي هدف گردشگري در برنامه است.حسني يادآور شد: اين موزه‌ها با مشاركت ميراث فرهنگي و همت مردم تأسيس خواهد شد ودر آن اشياي مردم‌شناسي شامل پوشاك، نسخ خطي، ابزارهاي سنتي، كشاورزي و دامداري، قفل، كوبه‌ها، ابزارهاي سنجش وزن و غيره به نمايش گذاشته مي‌شود.

گزارش: محمد رضائيان - روزنامه اطلاعات 90/03/02